Bu yazıyı 2 dakika 29 saniyede okuyabilirsiniz.
İsraf karşıtı, plastik kullanımını sınırlayan yeni nesil duyarlı marketler
Raflar dolusu yiyecek, içecek, temizlik malzemesi. Çeşit çok, miktar çok ve ne yazık ki israf çok. Marketlerde aldığımız her ürünün bir pakette satıldığını, karton kutuda satılan ürünün bile içinde plastik bir torba olduğunu, sonunda da hepsini plastik bir torbaya doldurup eve götürdüğümüzü düşünün. Üretilen gıdanın üçte birinin çöpe gittiğini hatırlayın. Biliyoruz ki, bunun bir kısmı rengini, şeklini beğenmediğimizden almadığımız meyveler, sebzelerden oluşuyor. Bir kısmı ise fazlasıyla alıp bitiremediklerimizden. Marketlerde israf ürkütücü boyutlarda; bu ne dünya ne de ekonomi için sağlıklı. Rakamlar ürkütücü ama neyse ki dur diyenlerin sayısı da giderek çoğalıyor.
Sıfır Plastik
Son yıllarda Avustralya’dan Kosta Rica’ya dünyanın bir çok ülkesinde marketlerde plastik tüketimini sınırlayan girişimler var. Bunlardan biri torbanın ücret karşılığında satılması ve işe yaramış gibi görünüyor. İngiltere’yi örnek alalım: 2015 senesinde plastik torba 5 Pound’a satılmaya başlanmış ve bu sayede plastik torba alımında yüzde 86’lık bir azalma görülüyor. İngiltere’nin en büyük marketlerinde 2014 senesinde toplamda 7.6 milyar plastik torba kullanılırken, geçen seneki rakam 1.33 milyar. Senede kişi başına ortalama plastik torba sayısı da ücretli olmadan önce 140 iken, 2017-2018 senesinde 19’a düşmüş.
Bazı marketlerde ise plastiksiz reyonlar açılmaya başlandı. Plastik tüketimine dikkat edenler bu reyonlardan alışveriş yapabiliyor. Sadece torba meselesi değil, burada plastik içeren hiçbir ürün satılmıyor.
Ambalajsız Market
Bir yandan da ufak ufak başka türlü bir market akımı var dünyada. Farklı ülkelerde israf karşıtı, paketlenmiş gıdaya alternatif sunan marketler türemeye başladı. Bu marketlerde ürünler çuvallarda ya da büyük kutularda satılıyor. Önceden paketlendiği için ihtiyacınızdan fazlasını almanızı engelliyor, ne kadar istiyorsanız o kadar alıyorsunuz.
Aslında birçok kültürde olan bir şey; sonuçta geleneksel toplumlarda hala bu şekilde alım yapılabiliyor. Pazardan, kuruyemişçiden, turşucudan, kasaptan hala ihtiyacımız kadarını alabiliyoruz. Ancak büyük şehirlerde ve standart marketlerde bu imkan kısıtlı. Yiyecek için alternatif olsa da örneğin temizlik ürünlerinde başka bir seçeneğimiz yok. Bu sebepten yiyecekten temizlik ürününe kadar her şeyi “bulk” yani önceden paketlenmemiş şekilde satan bu yeni nesil marketler dikkat çekiyor. Zero Waste Home sitesinin ve kitabının yaratıcısı Bea Johnson ve Trash is for Tossers’ın kurucusu Lauren Singer gibi israf karşıtı blogger ve yazarlar bu tip marketlerden alışveriş yapıyorlar. Sıfır israf için deterjandan baklagile, sebzeden süte her şeyi bu marketlerden satın alıyorlar.
Nasıl işliyor?
Bu marketlerde büyük çuvalların, kutuların içinde satılan ürünleri ister kendi evinizden getirdiğiniz çanta, kavanoz, şişelere dolduruyorsunuz, ister markette bulabileceğiniz ambalajlara koyabiliyorsunuz. İsteyen kavanozunu, kutusunu temizleyip markete geri getiriyor ve başkalarının kullanması için bırakabiliyor.
Bir bölümde makarna, pirinç, kuru bakliyatlar, un, şeker, kuruyemiş, kahve, çay, baharatlar var mesela. Bir başka odada ise yağlar, sirkeler, şarap, bal gibi sıvılar. Hepsi fıçılarda, büyük cam şişelerde, kavanozlarda satılıyor. Bir tarafta sebzeler, meyveler; diğer tarafta temizlik malzemeleri, sabunlar, şampuanlar, deterjanlar. Hiçbirinde paket yok. Bu sayede de daha hesaplı.
Bu marketlerde tekrar kullanmak, azaltmak ve geri dönüşüm ilkeleri ön planda.
Ayrıca görsellik de önemli. Prensibinde az ve öz tüketmek olduğu için genellikle tasarımları da sade ama şık oluyor.
Bir başka özellikleri de hissedarlarının genellikle müşterileri olması. Zaten en baştan crowdfunding, kitlesel fonlama, ile kuruluyorlar. Giderek büyüyen bir topluluk oluşuyor etraflarında.
Merak edenler için birkaç örnek: Berlin’in Kreuzberg bölgesindeki Original Unverpackt, Londra’da “Unpackaged”, Teksas’ta “in.gredients”, Singapur’da UnPackt.