Bu yazıyı 2 dakika 18 saniyede okuyabilirsiniz.
Binlerce yıllık lezzet ve şifa dolu bir meyve dut. Mevsimi kısacık; ellerimizi karaduta boyamanın, beyaz dutun tatlılığına teslim olmanın tam zamanı.
Küçükken gittiğim yuvanın bahçesinde dut ağaçları vardı, heybetli, kuvvetli, yerleri boyayan dutlarıyla da azıcık baş belası. Üzerlerinde minicik tüylü dutlar çıkmaya başlar başlamaz heyecanlanır, olgunlaşmaları için gün sayardık. Havalar ısınıp meyveler olgunlaşınca ağaçların altına bu iş için ayrılmış kocaman çarşaflar serilirdi. Cambazlık yapmak isteyenler tırmanıp dalları sallarken, diğerleri aşağıda bekler, dutların pıtır pıtır kumaşın üzerine dökülmesini izlerdi. Beyaz dutlar usulca toplanır, karadut ağacının altına serilen çarşaf batik yapmış gibi lekeler içinde kalırdı.
Karadutun ana vatanının Orta Asya, beyaz dutun ise Çin olduğu tahmin ediliyor. Binlerce yıllık bir geçmişi olan dut ağacı, ipek ticaretiyle birlikte tüm dünyaya yayılmış. Dolayısıyla günümüzde ağacına her yerde rastlamak mümkün. Ancak incir gibi mevsimi kısacık olduğu, zor taşındığı, ve kolay bozulduğu için sadece bizim gibi “dut yeme kültürü” olan ülkelerde manavlarda, marketlerde bulabilirsiniz.
Dut da incir ve zeytin gibi eski toprakların ağacı. Hakkında çok yazılmış, çizilmiş, efsanelere konu olmuş. En dramatik olan karadutun başına gelenler. Yunan mitolojisine göre sevgilisi Thisbe’nin öldüğünü sanan yakışıklı Pyramus, beyaz dut ağacının altında üzüntüsünden kılıcını kalbine saplar. Akan kanları ağacın köklerine kadar iner. Ve beyaz dut, karadut olur. Yine Antik Yunanda bilgelik tanrıçası Athena’ya hediye edilen dut ağacının, hayat verme gücü olduğu düşünülür. Eski Romalı doğa bilgini ve filozof Plinius, dut ağacı için “ağaçların en bilgesi” der.
İran’da beyaz duta “toot” (dut kelimesi de buradan geliyor), karaduta “shahtoot”, yani kral dut diyorlar ve kurusunu çayın yanında yiyorlar. Lübnan’ın en geleneksel içeceklerinden biri yaz sıcağında misafirlere ikram edilen “sharab el toot” yani dut şerbeti. Dünyanın en çok beyaz dut üreten ülkesi Çin’de ise tıbbi yararları ön planda. Eskiden beri dutun meyvesinden, ağacının kabuğuna, yapraklarından, ipek böceğinin yaprakta bıraktığı kalıntıya kadar her parçasını kullanıyorlar.
Ülkemizde üretilen dutun yüzde 70’i pekmez yapımında kullanılıyor. Tamamen doğal yöntemlerle üretilen pekmezin kan yapıcı özelliği biliniyor. Pekmezi, tahinle yemenin yanı sıra, kek, kurabiye yaparken kullanabilir ya da dondurma üzerine gezdirebilirsiniz. Dut sızması da keyifli bir alternatif; yoğun bir dut balı gibi, taze bir peynirin üzerine bir kaşık yeterli.
Dutun yararları saymakla bitmiyor. Kalorisi az, diğer kırmızı meyvelere kıyasla daha az şeker içeriyor, üstelik dünyanın antioksidanı yüklü. Sindirim sistemine yarıyor, kolesterolü düşürüyor, dolaşımı hızlandırıyor, bağışıklık sistemini güçlendiriyor, kanser, kalp ve şeker hastalıklarını engelliyor. Protein bombası, demir, kalsium, A, E, K ve özellikle C vitamini ve lif içeriyor. Cildi toparlıyor, saçları parlatıyor ve erken beyazlamasını önlüyor. Son yıllarda konuşulan “süper besinlerden” biri olduğuna şüphe yok.
Dutu mevsiminde taze taze yemek en güzeli. Ayrıca fırında pişirmek de keyifli oluyor. Kalanıyla reçel ya da şurup yapabilir, kurutup yılın zavallı “dutsuz” aylarına saklayabilirsiniz. Kuru dut diğer kuru meyvelere kıyasla daha az şeker içeriyor, dolayısıyla son derece sağlıklı bir atıştırmalık. Kuru dutu yemeklerde kullanmak da eğlenceli; safranlı, bademli İran pilavının içine ekleyebilir, kahvaltıda granolaya katabilir, meyve salatasına kıtırlık versin diye tercih edebilirsiniz.