Cennet meyvesi, cennet hurması, cennet elması, Japon hurması… Genelde Trabzon hurması adıyla bildiğimiz meyvenin ham hali yüzümüzü buruştururken olgununun tadına doyum olmaz. Sonbahar kış aylarında kısacık gördüğümüz bu tupturuncu meyvenin özellikleri neler, nelere dikkat etmeli, mutfakta neler yapılabilir?
Sonbahar denince aklımıza gelen capcanlı turuncunun vücut bulmuş hali olan Trabzon hurması, tam anlamıyla mevsimsel bir ürün. Tüm gıdaları mevsiminde tüketmenin önemi Ruhun Doysun’da yıllardır üzerinde durduğumuz bir konu ancak birçok meyve ve sebzeyi her mevsim bulabildiğimiz günümüzde, Trabzon hurması isteseniz de mevsimi dışında bulamayacağınız nadir gıdalardan. Parlak renkli Trabzon hurmalarını sonbahar kış aylarında kısa bir süre için yiyebiliyoruz. Erişilebilir olduğu sürenin kısıtlı olması, tatlı tadı, canlı rengi ve kendine özgü dokusuyla sevenlerin tezgahlara dizilmesini iple çektiği bir meyve hurma.
Trabzon hurması yalnız başına ne kadar göz alıcıysa ağaç dalları üzerinde yarattığı manzara da bir o kadar etkileyici. Koyu renkli ve ince dallar arasındaki canlı turuncu meyveleriyle Trabzon hurması ağacını gözden kaçırmak mümkün değil.
Birçok isimle bilinen Trabzon hurmasının hamken tadının neden buruk olduğuna, kurutma sürecinin ne kadar emek gerektirdiğine ve olduğu gibi yemek dışında nasıl kullanabileceğimize yakından bakalım.
Hurma nedir, nereden gelir?
Adının hurma olmasına aldanmamak gerek. Genelde kuru meyve olarak tükettiğimiz hurma ve Trabzon hurması çok tatlı olmaları bakımından benzeseler de bırakın aynı tür olmayı, aynı aileye bile ait değiller. Ülkemizde yetiştirilen Trabzon hurmaları Diospyros kaki türüne ait. Doğrudan çevirisi “Zeus’un buğdayı” olan Diospyros, “tanrıların meyvesi” anlamına geliyor. Aynı cinse ait başka bir tür olan, Türkiye’de kara hurma adıyla bilinen Diospyros lotus ise birçok hikâyeye konu olmuş. Örneğin Odysseus’ta bahsedilen, yiyenlere memleketlerini ve sevdiklerini unutturacak kadar lezzetli lotus meyvesinin kara hurma olabileceği düşünülüyor. Tarihte Uzakdoğu’dan gelen hurma Anadolu’ya Trabzon’dan yayıldığı için adı Trabzon hurması kalmış.
Trabzon hurmaları temel olarak iki gruba ayrılıyor: buruk ve buruk olmayan. Buruk olmayan çeşitler yumuşamadan da tüketilebiliyor ancak buruk çeşitlerin yenilebilir hale gelmeleri için tamamen olgunlaşmaları ve yumuşamaları gerekiyor. Bu iki grup arasındaki temel fark ise meyvelerin içerdikleri tanen miktarı. Tanenler; baharatlardan şaraba, baklagillerden çaya birçok yiyecek ve içeceğe buruk ve acı bir tat veren bileşenler. Buruk Trabzon hurmaları hamken bolca tanen barındırıyor, olgunlaştıkça bu tanenler azalıyor. Sertken de yemeye uygun olan çeşitlerde tanenler çok daha az. Yani buruk cins bir Trabzon hurmasını hamken yediğinizde ağzınızda yarattığı kuruluk hissi ve bıraktığı kekre tattan tanenler sorumlu.
Tam anlamıyla olgun bir Trabzon hurmasının tatlılığı birçok meyveye açık ara fark atar. Hatta tadının esmer şekeri andırdığını söylemek mümkün. Son yıllarda Trabzon hurmasını kuru meyveler arasında daha çok görmeye başladık. Bütün ve halka dilimlenmiş olmak üzere kuru Trabzon hurması bulmak mümkün. Doğru kurutulmuş bütün bir Trabzon hurması hem tazesi gibi yumuşak bir dokuya sahip oluyor hem de uzun raf ömrü avantajına sahip.
Trabzon hurması bitkisi sadece meyvesinden ibaret değil. Ağacının gövdesi oldukça sert ve dayanıklı, bu yüzden golf sopalarının ve bazı mobilyaların yapımında kullanılıyor. Bazı Doğu Asya ülkelerinde Trabzon hurmasının kurutulmuş yapraklarından çay yapılıyor. Ayrıca Japonya’nın bazı bölgelerinde geleneksel bir sushi türü, Trabzon hurması yaprağına sarılıp servis ediliyor. Ancak bu yalnızca saklama amaçlı, yapraklar yenilebilir değil.
Mutfakta neye yarar?
- Olgun bir Trabzon hurmasını olduğu gibi bütün olarak yemek mümkün. Dağılmaması için tepesini kapak gibi kesip içini bir kaşıkla yiyebilirsiniz. Buruk olmayan cinsleri sertken dilimleyerek yemek mümkün, bu yüzden salatalar ve ızgaralar için daha uygunlar.
- Smoothie’lerde tatlandırıcı olarak bal veya hurma yerine Trabzon hurması kullanmayı deneyebilir, kek harçlarına da katabilirsiniz.
- Koyu renkli kış yeşillikleri ile yaptığınız bir salatayı tuzlu ve olgun bir peynir ve Trabzon hurmasıyla lezzetlendirebilirsiniz.
- Salatalara doğrayarak eklemek için fazla yumuşak olan bir Trabzon hurmasını tuz, zeytinyağı ve limon suyu veya sirke ile doğrayıcıda sos haline getirip hurma vinegret ile soslayabilirsiniz.
- Trabzon hurmasının şekeri yalnız başına tatlı olarak yenmesine yeter. Bir adım öteye giden bir meyve tatlısı için üzerine biraz şeker serpip pürmüz ile veya fırın ızgarasında şeker katmanını eritin ve karamelize olmasını sağlayın. Bu Trabzon hurması brûlée’yi biraz yaprak tuz ve dondurma ile servis edebilirsiniz. Ancak dağılmaması için sert, buruk olmayan bir Trabzon hurması kullanmak akıllıca.
- Trabzon hurması parlak turuncu rengi ile kahvaltınıza canlılık katabilir. Sabah granola kasenizi süsleyebilir veya peynirle birlikte sandviç içi olabilir.
- Yumuşak ve jölemsi kıvamı sebebiyle Trabzon hurması pestil yapmaya çok uygun bir meyve. İyice olgunlaşmış olanların içlerini blender’den geçirin. Pişirme kâğıdı serili bir tepsiye ince bir katman halinde yayın ve fırının en düşük ayarında kurutun. Tatlı-acı bir pestil için kurutmadan önce üzerine biraz isot serpmeyi deneyebilirsiniz.
- Trabzon hurması, Kore’de sirke yapımında kullanılan bir meyve. Uzun fermantasyon süresi sebebiyle sabır isteyen bir ürün olan gam-sikcho, geçmişte Kore’de birçok evin kilerinde temel bir gıdaymış. Bu sirkenin geleneksel üretimi günümüzde rağbet görmediğinden Slow Food Ark of Taste listesinde yer alıyor.
- Asya’da Trabzon hurmasından elde edilen geleneksel ürünler Kore’nin sirkesi ile sınırlı değil. Japonya’da Trabzon hurması kurutma pratiğine “hashigaki” deniyor. Bu zanaat ile ham ve yüksek tanenli taze meyveler, tatlı ve içi puding dokusunda olan kuru meyvelere dönüştürülüyor. Trabzon hurmaları, kabukları soyularak ipe diziliyor ve dışları kabuk bağlamaya başladıktan sonra küflenmenin engellenmesi ve yumuşak kalmaları için her gün meyvelere resmen “masaj” yapılıyor. Trabzon hurmalarını kurutmak meşakkatli ve sabır gerektiren bir iş olmasının yanında, Japon kültüründe mevsimselliği nedeniyle de önemli bir yere sahip. Japoncada bir şeyin belli bir mevsimi anımsatmasına fuubutsushi Evlerin avlularında iplerden sallanan Trabzon hurmaları, yılın çok özel bir vaktini çağrıştırdıklarından bu kavramla özdeşleşmiş durumda.
Seçerken ve saklarken nelere dikkat etmeli?
- Aldığınız Trabzon hurmalarını hemen yemek istiyorsanız olabildiğince yumuşak olanları seçmekte fayda var. Neredeyse çatlayacak kadar yumuşak olması bir bozulma emaresi değil, aksine tamamen olgunlaştığının göstergesi. Daha sert olanları ise olgunlaşmaları için oda sıcaklığında ağzı kapalı bir kese kağıdında bekletebilirsiniz. Yanlarına bir muz veya elma koyarsanız bu süreç daha da hızlanır.
- Olgun Trabzon hurmalarını oda sıcaklığında, sap tarafı aşağı bakacak şekilde saklamak ve olabildiğince çabuk tüketmek en iyisi. Ancak hemen tüketemeyecekseniz buzdolabının nem korumalı çekmecesinde beklemeliler.
- Kurusunu satın alırken güneşte kurutulmuş ve herhangi bir şey eklenmemiş Trabzon hurmalarını seçmeye özen gösterin, güvendiğiniz satıcıları tercih edin.
- Trabzon hurmasını daha sonra tatlılarda ve smoothie’lerde kullanmak için dondurmak mümkün. Kaşıkla kabuğundan ayırdığınız meyveyi ister olduğu gibi ister doğrayıcıda püre haline getirdikten sonra buzluğa kaldırabilirsiniz.
Sağlık boyutu
Trabzon hurması özellikle kalp hastalıklarını engellemede, enflamasyonu azaltmada, sindirim sistemini korumada tavsiye ediliyor. Göz ve diş sağlığı için de birebir.
- Trabzon hurması, lif, bakır ve manganez bakımından zengin. A, C ve B vitaminin bazı çeşitlerini de kayda değer miktarda barındırıyor. Ancak tadından anlaşılabildiği üzere bolca şekere de sahip. Bu yüzden diyabet hastalarının tüketirken aşırıya kaçmamaya dikkat etmesinde fayda var.
- Trabzon hurmasını yerken ölçülü davranmak yalnızca diyabet hastaları için değil, herkes için önemli. Trabzon hurmasının barındırdığı tanenlerden biri olan shibuol, mide asidiyle etkileştiğinde midede katılaşmış bir kütle oluşmasına sebep oluyor ve sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açıyor. Bu yüzden ham Trabzon hurması yememeli, olgununu tüketirken de miktarını abartmamalı.
- Kuru Trabzon hurmaları kururken su kaybettikleri için daha yüksek lif oranına sahipler. 100 gram kuru Trabzon hurması günlük lif ihtiyacımızın yarısından fazlasını karşılıyor! Birçok insan günlük tüketmesi gereken lif miktarına ulaşmadığından kuru Trabzon hurmasını zaman zaman beslenmemize dahil etmek bu açığı kapatmaya yardımcı olabilir.