Bu aralar ister istemez herkesin gündeminde sıcaklar var. Her sene kendimizi daha sıcak mevsimlerle karşı karşıya buluyoruz. Bunun önümüzdeki yıllar için anlamı ne, günlük hayatta aşırı sıcaklarla nasıl baş edebiliriz, sıcakta sağlığımız için nelere dikkat etmeli… Sıcaklıklarla baş ettiğimiz Ağustos ayında bu soruları ele aldık.
Geçtiğimiz yıl dünyada rekor sıcaklıklar görülmüştü. Temmuz 2023’te dünyanın ortalama sıcaklığı 16.6°C’ye ulaştı. Bu, 1940’tan beri kayda alınan en yüksek ortalama sıcaklıktı. Bu yıl yeni bir rekorun kırılıp kırılmayacağı ise bir tartışma konusuydu. Eski rekordan tam bir yıl sonra bu tartışmaların boş yere olmadığı ortaya çıktı. Birleşmiş Milletler’in Copernicus İklim Değişikliği Servisi, 21 Temmuz 2024’te dünya sıcaklık ortalamasının 17.09°C’a ulaşmasıyla rekorun yeniden kırıldığını kaydetti.
Rekor sıcaklar Dünya’nın dengesi için ne anlama geliyor?
Artan sıcaklar elbette sadece insanları etkilemiyor. Kasırgalar, yangınlar, seller, kuraklık… Bu ekstrem iklim olaylarının tümü yüksek sıcaklıklarla bağlantılı. Isınan okyanus suları sıradan fırtınaların dev kasırgalara dönüşmelerine yol açıyor. Böylece bu tehlikeli iklim olayının sıklığı artıyor. Ayrıca sıcak sular, kasırgaların şiddetini de hızla katlayabiliyor. Bu sebeple iklim uzmanlarının kasırga hareketlerini takip etmeleri zorlaşıyor ve etkilenecek bölgelerde yeterli önlem alınamıyor. Hava koşullarının daha sıcak ve kuru hale gelmesi, yangın felaketlerinin gittikçe sıklaşmasına yol açıyor. Isındıkça havanın nem kapasitesinin artması ise yağışların çok daha şiddetli gerçekleşmesine ve sellere neden oluyor.
Kuraklık ise iklim uzmanlarının uzun yıllardır yetkilileri ve halkı uyardığı başlıca sorunlardan. Kuraklık, sadece yağmur yağışlarının azalması demek değil. Kar yağışı da yeryüzündeki su kaynakları için son derece önemli. İklimin ısınması kar yağışını da etkilediğinden kuraklığın artışına katkıda bulunuyor. Ayrıca yağışlar daha değişken ve şiddetli olduğundan kuraklık ve yağış arasında denge yakalanamıyor. Bazı dönemler çok kurak geçerken bazılarında seller görülüyor. Kuraklığın geleceğine dair bir diğer problem, kuraklığın belli şartlarda daha fazla kuraklık doğurması. Kuraklık sebebiyle çorak ve çıplak kalmış araziler daha çok ısı çekerek bölgenin daha da ısınmasına ve kuraklaşmasına neden olabiliyor.
The Guardian’a göre küresel ısınma 1.3°C seviyesine ulaşmış durumda ve günümüzdeki uygulamalar devam ederse ısınmanın 2.5°C’ye ulaşacağı öngörülüyor. Yani karbon salınımlarında çok keskin bir azalma olmazsa dönüp baktığımızda bugünün rekor sıcaklıklarının serin görüneceği günler bizi bekliyor.
Yüksek sıcaklığın insan sağlığına riskleri neler?
Sıcaklar ve sağlıktan bahsederken iki temel konu var: Yüksek sıcaklıkların sağlığımız için yarattığı tehditler ve sıcak dönemlerde sağlıklı kalmak.
Öğlen saatlerinde dışarı çıkmanın tavsiye edilmediği; hatta yaşlılar, hamileler veya kronik hastalıkları olan kişiler için sıcaklığın hayati bir tehdit olabildiği günler artık hayatımızın bir parçası. Bu günlerde uzmanların uyarılarını dikkate almak, günün göreceli serin saatlerini takip etmek önemli.
Yüksek sıcaklığın sağlığımızı ne ölçüde etkilediğinin tam anlamıyla farkında olmayabiliyoruz ama aşırı sıcaklar aslında ciddi bir tehdit. Örneğin hava durumuyla ilgili olduğunu düşünmediğimiz birçok sağlık sorunu aslında yüksek sıcaklık tarafından tetiklenmiş olabiliyor. Sıcak hava, kas kramplarına neden olabiliyor. National Geographic’e göre böbrek taşı, idrar yolu enfeksiyonu gibi sebeplerle acil servise müracaat eden hastaların sayısı sıcak günlerde artıyor. Normalde sıcaklıkla bağdaştırılmayan kalp krizi, astım gibi ölümcül durumlar bile sıcak nedeniyle nüks edebiliyor. Araştırmalar, hamileliğin son dönemlerinde çok sıcağa maruz kalmanın erken doğum ve düşük yapma riskini artırdığına işaret ediyor.
Bazı ülkeler, aşırı sıcakların diğer ekstrem iklim olayları gibi dikkate alınması için önlemler almaya başladı. Örneğin Yunanistan’da açık havada çalışanların 38°C üzerindeki sıcaklıklarda 12.00-17.00 saatleri arasında mesaiye ara vermesi kararı verildi.
Sıcaklarda sağlığımızı korumak için neler yapabiliriz?
Sıcaklarda kendimizi riske atmamanın ötesinde sağlıklı kalmak da elzem. Bunun birkaç temel ayağı var: su, güneş koruması ve hareket.
Terlemek, insan vücudunun sıcaklığını düşürmek için kullandığı bir mekanizma. Ancak terlemek aynı zamanda su kaybetmek demek. Dehidrasyon, yani su kaybı, organların işlevlerini yerine getirememelerine sebep olan oldukça ciddi bir durum. Bu yüzden çok terlediğimiz sıcak günlerde kaybettiğimiz suyu geri kazanmak son derece önemli. Ancak bir anda çok fazla su içmemeye de dikkat etmek gerek. Çünkü çok su kaybedilmişken vücut elektrolit dengesini yeniden kuramadan çok fazla su içmek, bu dengeyi tümüyle bozup su zehirlenmesi denilen duruma neden olabilir.
Güneşten tamamen kaçınmak genelde mümkün olmasa da olabildiğince gölgede kalmak önemli. Güneş altındayken vücudumuzu kıyafetlerle olabildiğince örtmek ve güneşe maruz kalan her yere en az SPF30+ güneş kremi sürmek gerekiyor. Güneş kremi, özellikle cilt kanserini önlemek için şart.
Sıcak havalarda hareket etmek, spor yapmak zorlaşıyor. Daha da sıcaklamamak, terlememek için hareketsiz kalmaya meyilli olabiliyoruz. Yine de günlük hayatımıza farklı hareket şekillerini entegre etmeye çalışmakta fayda var. Örneğin dışarıda spor yapılacaksa günün serin saatleri kollanabilir. Sporunuzu geçici olarak kapalı alanlara taşımak ve spor sonrasında vücut sıcaklığını düşürmek için serin suyla duş almak da birer alternatif.
Sıcaklarla baş ederken dikkat edilmesi gerekenler
- Güneş korumasını hafife almayın. Doğrudan güneşe maruz kalacağınız her zaman SPF30+ güneş kremi kullanın, mümkün olduğunca gölgeleri tercih edin.
- Hava durumuna bakarken UV endeksini de kontrol edin. UV endeksinin 3 ve üzeri değerlerde olduğu vakitlerde güneşten korunmaya ekstra özen gösterin.
- Gözlerinizi güneş ışıklarından korumak için güneş gözlüğü ve şapkayı unutmayın.
- Çocuklar, yüksek sıcaklıklara karşı yetişkinlere göre daha hassas. Güneş altında uzun süre kalmamalarına, parklarda bütün gün güneş altında ısınmış yerlerde oynarken yanmamalarına dikkat etmek, su içmelerini hatırlatmak önemli.
- Sıcakkanlı hayvan dostlarımız da sıcağın tehlikelerine karşı savunmasızlar. Evcil hayvanınızın çok hızlı nefes alıp vermesi, uzun süre iştahsız olması veya normalden daha uyuşuk olması sıcak çarpması semptomları olabilir.
- Uzun süre susuz kalmamak için yanınızda su taşımak akıllıca ama hem kendinizin hem çevrenin sağlığı için matara kullanın. Sıcaklık arttıkça plastik şişelerden suya geçen mikroplastik miktarı da artıyor.
- Terleyerek kaybettiğiniz suyu yenilerken elektrolit dengesini de sağlamak için suyunuza az miktarda tuz eklemeyi deneyin veya soda için.
- Doğru kıyafetleri tercih edin. Vücuda yapışmayan, bol kıyafetler sizi daha serin tutar. Keten ve pamuklu gibi doğal kumaşlar hava alabildikleri için iyi birer seçenek. Güneş altında vakit geçirecekseniz yanmamak için güneşe çok maruz kalacak yerlerinizi örten kıyafetler akıllıca olabilir.
- Sıcaklar sadece gündüz saatlerinde değil, geceleri de sağlığımızı olumsuz etkileyebiliyor. Gece saatleri, vücudumuzun normalde serinlediği vakit. Gece fazlasıyla sıcaklamamak için klimayla uyumak dışında yapılabilecekler var. Yatmadan önce soğuk duş almak, fan kullanmak, evi ısıtabilecek mutfak işlerini sabahtan yapıp akşama bırakmamak, baş ucunda buzlu su bulundurmak, yatmadan önce alkol, kafein ve baharatlı yemeklerden uzak durmak gibi yöntemler işe yarayabiliyor.